Ажлаас үндэслэлгүй халагдсан тохиолдолд хаана хандах вэ?

Хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцааг цуцлах тухай шийдвэрийг үндэслэлгүй гэж үзэж байгаа бол шийдвэрийг хүлээн авснаас хойш 30 хоногийн дотор хөдөлмөрийн эрхийн маргаан таслах комисст, хөдөлмөрийн эрхийн маргаан таслах комиссгүй аж ахуйн нэгж, байгууллага болон иргэд хооронд үүссэн маргааныг сум, дүүргийн хөдөлмөрийн эрхийн маргаан зохицуулах гурван талт хороонд тус тус хандах эрхтэй. Эх сурвалж: Хөдөлмөрийн тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/

Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй нь хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцаа үүсээгүйд тооцогдох уу?

Ажил олгогч Ажилтантай хөдөлмөрийн гэрээг бичгээр үйлдээгүйгээс үл хамааран ажилтан ажил, үүргээ гүйцэтгэж эхэлснээр хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцаа үүссэнд тооцохоор Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.3 дахь хэсэгт хуульчилсан байна. Өөрөөр хэлбэл, Ажилтан нь Ажил олгогчийн удирдлага, заавар, хяналтын доор тодорхой ажил үүргийг Хөдөлмөрийн тухай хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд ажил олгогчийн заасан ажлын байранд биечлэн гүйцэтгэх, ажил олгогч нь ажилтанд цалин хөлс олгох, хөдөлмөр эрхлэлтийн бусад нөхцөлөөр хангах талаар харилцан эрх эдэлж, үүрэг хүлээхээр тохиролцсоноор хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцаа үүснэ.

Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хэрхэн ойлгох вэ? Үүнийг хаанаас тогтоодог вэ?

Өнөөдрийн байдлаар УИХ-аас 2010 оны 04 дүгээр сарын 16-ны өдөр баталсан “Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тухай хууль” хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа болно. Тус хуулиар хөдөлмөрийн гэрээ болон хөлсөөр ажиллах гэрээ, тэдгээртэй адилтгах бусад гэрээнд баримтлах цагийн үндсэн цалин /хөлс/-гийн доод хэмжээг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулж байна. Дээрх хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1 дэх хэсэгт “Тодорхой боловсрол, тусгай мэргэжил үл шаардах энгийн ажилд хөдөлмөрийн гэрээ болон хөлсөөр ажиллах гэрээ, тэдгээртэй адилтгах бусад гэрээгээр ажиллаж байгаа ажилтан болон ажиллагч /цаашид "ажилтан" гэх/-ийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор эрх бүхий этгээдээс тогтоосон цагийн үндсэн цалин /хөлс/-гийн нийтээр дагаж мөрдвөл зохих хамгийн доод хязгаарыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ” гэж заасан байна. Мөн хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэгт “Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг Засгийн газар, ажил олгогчийн болон ажилтны эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг төлөөлөн хамгаалах улсын хэмжээний байгууллагын төлөөлөл бүхий Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт Үндэсний хороо тогтооно” гэж зохицуулсан бөгөөд дараах хүчин зүйлсийг харгалзан 2 (хоёр) жилд нэг удаа шинэчлэн тогтооно. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тогтооход харгазан үзэх хүчин зүйлс: - хүн амын амьжиргааны доод түвшний өөрчлөлт; - хөдөлмөрийн бүтээмж, дундаж цалингийн зохистой харьцаа; - нийгмийн даатгалын сангаас олгох бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ; - эдийн засгийн өсөлт, хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин. - инфляцын түвшин зэрэг орно. Хөдөлмөр, нийгмийн түншлэлийн гурван талт үндэсний хорооны 2022 оны 05 дугаар сарын 04-ний өдрийн 10 дугаар “Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг шинэчлэн тогтоох тухай” тогтоолоор Улсын хэмжээнд мөрдөх хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг шинэчлэн баталсан. Уг тогтоолоор 2023 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн нэг цагт 3,273 төгрөг 80 мөнгө буюу сард 550,000 төгрөг байхаар хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг шинэчлэн т0огтоосон. Мөн 2024 онд мөрдөгдөх хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2023 оны 1 дүгээр улиралд багтаан шинэчлэн тогтоохоор шийдвэрлэсэн байна.

Гэрлэлт цуцлуулах тухай нэхэмжлэлийг хаана гаргах вэ?

Гэрлэлт цуцлуулах тухай нэхэмжлэлийг хариуцагчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана. Нэхэмжлэгч бага насны хүүхэдтэй буюу тахир дутуу, хүндэтгэн үзэх бусад шалтгааны улмаас хариуцагчийн байгаа газар очиход бэрхшээлтэй байвал нэхэмжлэлийг өөрийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргаж болно. /Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 126-р зүйл/

Тэжээгчээ алдасны тэтгэмжийг ямар хугацаанд олгодог вэ?

Тэжээгч нь нас барсан өдрөөс эхлэн хүүхдэд 19 нас хүртэл, тахир дутуу иргэнд хөдөлмөрийн чадвараа алдсан хугацаанд нь, тэтгэврийн насанд хүрсэн иргэнд нас барсны дараагийн сар дуустал тус тус олгоно.

Ямар тохиолдолд оршуулгын тэтгэмж олгодог вэ?

Дараах тохиолдолд оршуулгын тэтгэмжийг олгоно. Үүнд: -тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ З6 сараас доошгүй хугацаагаар төлсөн даатгуулагч ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас нас барсан; -даатгуулагч үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас нас барсан; -тэтгэвэр,тэтгэмж авч байсан иргэн нас барсан; -цэргийн алба хаагч, түүнчлэн дайчилгаатай сургууль цугларалтад оролцож байгаа цэргийн үүрэгтэн нас барсан.

Ямар тохиолдолд шүүх компанийг татан буулгадаг вэ?

Шүүх дараах үндэслэлээр компанийг татан буулгадаг. Үүнд: - дампуурсан; - нэг ч гишүүн үлдээгүй; - хуульд заасан бусад үндэслэл зэрэг болно.

Ямар журмаар компанийг татан буулгадаг вэ?

Компанийг хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын болон шүүхийн шийдвэрээр Иргэний хууль болон бусад хуульд заасан үндэслэлээр татан буулгана.

Компанийн хувьцааг тэргүүн ээлжид худалдан авах эрхээ бусдад шилжүүлж болох уу?

Компанийн дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн хувьцаа эзэмшигч нь компанийн болон бусад хувьцаа эзэмшигчийн худалдах хувьцаа, түүнийг худалдан авах эрхийн бичиг болон тэдгээрт хөрвөх үнэт цаасыг гуравдагч этгээдэд санал болгох үнээр өөрийн эзэмшлийн хувьцааныхаа тоонд хувь тэнцүүлэн энэ хууль болон компанийн дүрэмд заасны дагуу тэргүүн ээлжид худалдан авах эрхтэй байдаг. (Компанийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.3 дахь хэсэг) Түүнчлэн тухайн компанийн дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол хувьцаа эзэмшигч нь бусад хувьцаа эзэмшигчийн хувьцааг тэргүүн ээлжид худалдан авах эрхээ бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг нь хэрэгжүүлэх, эсхүл энэ эрхээ бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг нь бусад хувьцаа эзэмшигчид шилжүүлэх эрхтэй болно. (Компанийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.8 дахь хэсэг)

Газар эзэмшигч иргэн газраа бусдад барьцаалж болох уу

Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хуулиар зөвшөөрсөн хэлбэрээр бусдад шилжүүлж, барьцаалж болно. Эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлэх, барьцаалах үйл ажиллагаа нь зөвхөн Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд явагдана.

Газар өмчлөгч иргэн газраа бусдад ашиглуулж болох уу

Иргэн өмчийн газраа зориулалтаар нь, тодорхой хугацаагаар сум, дүүргийн Засаг даргын зөвшөөрлөөр бусдад эзэмшүүлж, ашиглуулж болно.

Иргэдийн гаргасан өргөдөл, гомдлын талаар төрийн байгууллага, албан тушаалтан ямар үүрэг хүлээдэг вэ?

Иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлын талаар төрийн байгууллага, албан тушаалтан дараах нийтлэг үүрэг хүлээнэ. Үүнд: 1/иргэдээс өргөдөл, гомдол гаргах эрхээ хэрэгжүүлэх нөхцөлийг бүрэн хангах; 2/харьяаллын дагуу ирсэн өргөдөл, гомдлыг заавал хүлээн авах; 3/өргөдөл, гомдолд дурдсан асуудал бүрийг эрх хэмжээнийхээ хүрээнд хянан үзэж, үндэслэлтэй шийдвэрлэх; 4/өргөдөл, гомдлыг хугацаанд нь барагдуулах; 5/өргөдөл, гомдолд дурдсан төр, байгууллага, хувь хүний нууцыг хадгалах; 6/өргөдөл, гомдолд үндэслэл бүхий хариу өгөх; 7/өргөдөл, гомдлын талаар гаргасан шийдвэрийн дагуу харьяа байгууллага, доод шатны албан тушаалтны авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний биелэлтийг шалгах; 8/иргэдийн өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтийн талаарх мэдээллийг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр тогтмол хугацаанд мэдээлэх; 9/хууль тогтоомжоор тогтоосон өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд мэдээлж, сурталчлах. 10/өргөдөл, гомдол хүлээн авах үүрэг бүхий ажилтан өргөдөл, гомдлыг тогтоосон хугацаанд нь шийдвэрлэх албан тушаалтанд хүргэх.

Зээлийн гэрээг ямар хэлбэрээр байгуулах ёстой вэ?

Зээлийн гэрээг бичгээр байгуулна. Иргэд хоорондын энгийн зээлийн гэрээг амаар байгуулж болох боловч маргаан үүссэн тохиолдолд талуудын хоорондын асуудлыг шийдвэрлэхэд хүндрэл учрах нь бий. Амаар байгуулсан гэрээний зохицуулалтыг нотлох боломжгүй байхаас гадна хүү, алданги тооцох боломжгүй. Иймээс хүү тогтоосон зээлийн гэрээг заавал бичгээр байгуулсан байх шаардлагатай.

Бичгээр байгуулсан зээлийн гэрээний хугацааг сунгахдаа амаар харилцан тохиролцож хугацааг сунгасан. Энэ тохиолдолд бичгээр байгуулсан гэрээнийхээ дагуу зээлийн хүүг бүхэлд нь шаардах эрхтэй юу?

Монгол Улсын Иргэний хуульд зааснаар зээлийн гэрээг бичгээр байгуулаагүй тохиолдолд хүү шаардах эрхээ алддаг. Энэхүү заалт нь гэрээний хугацааг сунгахад мөн адил хамаарах бөгөөд зээлийн гэрээний хугацааг сунгах гэрээг бичгээр байгуулаагүй бол амаар харилцан тохиролцож сунгасан хугацааны хүү шаардах эрхээ алдана.

Би өөрийн орон сууцаа 12 сарын хугацаатайгаар хөлслүүлсэн бөгөөд хугацаа нь дуусахаас өмнө орон сууцаа бусдад худалдахаар болсон. Энэ тохиолдолд хөлслөгчтэй байгуулсан гэрээгээ хэрхэн цуцлах вэ?

Энэ тохиолдолд та орон сууц хөлслөх гэрээг цуцлах шаардлагаа хөлслүүлэгчид бичгээр гаргах эрхтэй бөгөөд гэрээг цуцлах хугацаа нь мэдэгдэл өгснөөс хойш гурван сар байна. Орон сууц хөлслөх гэрээгээ цуцлахаас өмнө орон сууцаа бусдад худалдсан бол орон сууц хөлслөх гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэж, хөлслүүлэгчийн эрх, үүрэг шинэ өмчлөгчид шилжинэ. Шинэ өмчлөгчийн хувьд орон сууц хөлслөх гэрээг цуцлах эрхтэй бөгөөд гэрээг цуцлах хугацаа мөн адил бичгээр мэдэгдэл өгснөөс хойш гурван сар байна.

Газар өмчлөх эрх ямар тохиолдолд дуусгавар болох вэ?

“Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай” хуулийн 31.1-т заасны дагуу өмчийн газраа бусад иргэний өмчлөлд шилжүүлснээр, газар өмчлөх эрхээсээ татгалзсанаар, газар өмчлөгч иргэн Монгол улсын харъяатаас гарснаар, хууль тогтоомжид заасан бусад үндэслэлээр тус тус дуусгавар болно.

Газрын гэрчилгээ гарсан өдрөөс эхэлж газрын төлбөрийг тооцох уу?

Газрын төлбөрийг газар эзэмших, ашиглах эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн буюу Улсын бүртгэлийн цахим мэдээллийн сан улсын бүртгэлийн дугаарыг оруулсан өдрөөс эхлэн тооцно.

Газрын төлбөрийг ямар хугацаагаар төлөх ёстой вэ?

Газрын жилийн төлбөрийг тэнцүү хэмжээгээр хуваан улиралд ногдох төлбөрийг дараа сарын 20-ны өдрийн дотор төлнө. Дараа улирлуудын төлбөрийг урьдчилан төлж болно.